درس هایی كه از سیلاب های بهار ۹۸ برای خطر سیل در تهران باید بیاموزیم
۶ بزرگراه و ۷ دره رود تهران در خطر سیلاب، تداوم زمین لغزش های پس از سیل گلستان
كاروخدمت: به اعتقاد پژوهشگران، بزرگراه های ˮامام علیˮ، ˮمدرسˮ، ˮصیاد شیرازیˮ و ˮستاریˮ و همین طور مسیل رودخانه ˮكنˮ از مهمترین مناطق سیلاب های واریزه ای در تهران به شمار می روند، در صورتیكه از بزرگراه ارتش تا شهر ری در بیشتر از 50 درصد از طول مسیر با دیواره های بتنی و نفوذناپذیری پوشانده شده كه بسیار خطرناك در هر سیلاب واریزه ای است، علاوه بر آن مطالعات میدانی نشان از ادامه دار بودن زمین لغزش ها در استان های شمالی دارد.
دكتر مهدی زارع، استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله در گفتگو با ایسنا، با اشاره به اقدامات نادرست در شهرسازی و اثرهای آن در رخدادهای سیلابی، اظهار داشت: در تهران تمام مسیل های طبیعی رودهای شمال تهران به علت گسترش شهرسازی در تهران به شمال خیابان "انقلاب" كنونی از پس از ۱۳۱۲، مسدود و به دو كانال شرقی و غربی تهران منحرف شده اند. در ۷ مسیل موجود در شهر تهران و در هشتمین مسیل در شمال غرب تهران در دره "وردیج" (به دلیل گسترش شهرسازی در منطقه ۲۲ تهران بعنوان هشتمین رود دره شهر تهران باید تلقی شود) بخصوص در ۲۰ سال گذشته، ساخت خیابان و جاده معمول شده است؛ این در شرایطی است كه بر مبنای اصول زمین شناسی، سیل در تهران قابل رخداد و تكرارپذیر است.
وی بزرگراه های "امام علی"، "مدرس"، "صیاد شیرازی" و "ستاری" و همینطور مسیل رودخانه "كن" را از مهمترین مناطقی نام برد كه سیلاب های واریزه ای( debris flood) را در شمال تهران می توان انتظار داشت و اظهار نمود: محدوده بزرگ پردیس دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات تهران هم علاوه بر ساخته شدن بر روی پهنه گسل "شمال تهران"، یك محدوده لغزشی فعال و بسیار مهم می باشد كه در هر رخداد زمین لغزش، بخصوص در یك دوره بارندگی شدید، امكان چكانش و رها شدن محدوده وسیعی از خاك، سنگ و واریزه در دره های پایین دست آن بخصوص در محدوده بزرگراه های "آزادگان"، "ستاری" و "باكری" وجود دارد.
محدوده زمین لغزش دانشگاه آزاد علوم و تحقیقات - تهران
محدوده زمین لغزش دانشگاه آزاد علوم و تحقیقات - تهران
زارع با تاكید بر اینكه ادامه بزرگراه "امام علی" در محل رود دره"دارآباد" و همچنین"دره فرحزاد"، "دره سعد آباد"، "دركه"، "دربند"، "گلابدره" و "دره حصارك كن"، از محدوده های با ریسك بالای سیلاب در تهران به شمار می روند، تصریح كرد: خود مسیر بزرگراه امام علی از محدوده بزرگراه "ارتش" تا "شهر ری" در بیشتر از ۵۰ درصد از طول مسیر خود با دیواره های بتنی و نفوذناپذیری، مسیلی بسیار خطرناك در هر سیلاب واریزه ای بعدی را نشان داده است. از جانب دیگر باید دقت كنیم كه با رخداد تغییرات اقلیمی كه رویدادهای سیلاب بهار ۹۸ را هم می توان تحت تأثیر آن در كشورمان تلقی نماییم، امكان رخداد رویدادهای مخاطرات اقلیمی حداكثری به صورت تكراری و بدون پیروی از الگوی از پیش شناخته شده و برآوردشده برای رویداد سیل وجود دارد.
مسیل بزرگراه امام علی - از دارآباد تا بزرگراه رسالت
باریك شدن مسیل رود در بزرگراه امام علی
وی افزود: معدود رودخانه هایی كه در پیرامون شهر تهران وجود داشت تا حدود ۵۰ سال قبل تقریباً از نظر رعایت محدوده ساخت و ساز در پیرامون مسیل حالت نسبتاً طبیعی داشتند؛ ولی از دهه ۴۰ كه مهاجرت به شهر تهران افزایش پیدا كرد، شاهد انواع مداخلات و شهرسازی در محدوده این مسیل ها هستیم.
استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله به سیل ۴ مرداد سال ۱۳۶۶ تهران اشاره نمود و خاطرنشان كرد: شواهد نشان داده است كه واریزه های این سیل از تجریش تا سیدخندان ادامه داشته است. بر مبنای یك اصل علمی زمین شناسی، هر اتفاقی كه در گذشته زمین رخ داده، احتمال بالای بازگشت آن وجود دارد و بر این اساس سیل تهران قابل تكرار است و باید توجه گردد كه باریك شدن رود دره ها و راه اندازی بناها و زیرساخت های شهری و جاده و خیابان و پارك در رود دره ها در تهران از جانب شهرداری و سایر سازمان ها با عنوان ساماندهی و زیباسازی، اقدامی به غایت خطرناك می باشد.
سیل استان های شمالی
استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله، با اشاره به اینكه در سری سیلاب های بهار ۹۸، نخستین سیل در ۲۶ اسفند ۹۷ در استان گلستان رخ داد، اظهار داشت: در این استان در خلال یك روز ۱۰۰ میلی متر باران بارید و به علت پر بودن مخازن سدها از رسوب و جاری شدن آب پشت سد، سیل وسیعی بوجود آمد و شهرهای "آق قلا"، گمیشان" و به صورت محدود "گنبد كابوس" را درگیر كرد.
وی با تاكید بر اینكه در پایین دست سد "وشمگیر" كه در سال ۱۳۴۹ افتتاح شد، به علت گسترش زمین های زراعی و ساخت و ساز، مسیر "گرگانرود" در پایین دست سد ادامه نمی یابد، افزود: در محل رودخانه ای كه پیش از راه اندازی سد وجود داشته، مردم زمین های زراعی را به زیر كشت برده اند. ازاین رو وقتی رود "گرگانرود" به سد وشمگیر می رسد، از كنار این سد در چارچوب "گرگانرود" مسیر خویش را ادامه می دهد.
زارع با اشاره به اینكه بعد از وقوع سیل، در استان گلستان، كانال "بند ولی" توسط سپاه از مخزن سد بوجود آمد و آب به شمال دشت گرگان هدایت شد تا فشار آب در دشت گرگانرود كاهش پیدا كند، اظهار نمود: اتفاقی كه بعد از سیل "آق قلا" و "گمیشان" رخ داد، این بود كه پس از فروكش كردن آب، انبوهی از زباله و نخاله در شهر سرازیر شد و گرفتاری هایی را برای مردم ایجاد كرد كه بیشتر از دو ماه پس از حادثه همچنان از نظر آلودگی محیط مشكلات آن ادامه داشت. این موضوعی بود كه كمتر به آن در رسانه ها پرداخته شد.
استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله، خاطرنشان كرد: علاوه بر آن طغیان رودخانه "چهل چای" مینودشت (یكی از شاخه های گرگانرود) پارك "الغدیر" گنبد را زیر آب برد. این نوع زیباسازی شهری عملاً در تمامی شهرهای ما كه در آنها رودخانه یا نهری جاری بوده، به رویه ای ثابت و یكنواخت تبدیل گشته تا در بستر سیلابی این رودها پارك و جاده بسازند.
ساخت و ساز در دامنه های لغزشی
وی زمین لغزش را از دیگر نتایج سیل اخیر دانست و اظهار داشت: در استان های گلستان و مازندران كه در ماه های فروردین و اردیبهشت ۹۸ از آنها از دیدگاه ارزیابی سیلاب های رخ داده بازدید داشتم، مشاهده كردیم كه بیشتر از ۴۰۰ روستا درگیر زمین لغزش وسیع تا محدود بودند و این زمین لغزش ها همچنان تا سه ماه پس از بارندگی شدید ابتدای بهار ۹۸، ادامه دارد و تعداد زیادی از طریق های روستایی بر اثر این عامل صدمه دیده یا از بین رفتند.
زارع، روستای "قلعه قافه بالا" از توابع مینودشت را نمونه ای از این روستاها دانست كه به علت زمین لغزش بخش مهمی از روستا از بین رفته است و افزود: زمین لغزش روستای "صفی آباد" هم باعث تخریب "صفی آباد" قدیم و همینطور جاده و مسیر خط لوله گاز شد. در صورت رخداد هر پدیده ای بخصوص زمین لغزش و یا گسلش، احتمال گسیخته شدن خطوط لوله وجود دارد و اگر خط لوله مورد نظر خط لوله گاز باشد، انفجار و آتش سوزی رخ خواهد داد.
به قول این محقق، لوله گاز روستای صفی آباد گرفتار انفجار نشد، ولی مساله اصلی در مورد آن، تغییر مسیر خط لوله گاز آن بوده تا از خطرات احتمالی زمین لغزش به دور باشد؛ چون كه زمین لغزش در این منطقه با سرعت زیادی صورت می گیرد، بگونه ای كه در مدت ۴۸ ساعت جاده این روستا حدود ۱۲ متر افقی و حدود ۴ تا ۸ متر در جهت قائم لغزید و به كل ویران شد!
زمین لغزش - مینودشت - گلستان - روستای قلعه قافه
عضو فرهنگستان علوم با تاكید بر اینكه زمین لغزش در استان گلستان با سرعت بالا رخ می دهد، تصریح كرد: تمام دامنه های این روستا لغزشی است و اشتباهی كه در این منطقه در ابتدای دهه ۹۰ رخ داد، این است كه در بخش هایی از حاشیه روستاها كه در نواحی لغزشی واقع است، مبادرت به ساخت و ساز شده و سپس از بنیاد مسكن هم خواسته شده تا این بخش به طرح "هادی" روستا اضافه شود و با قرار گرفتن این نواحی به طرح هادی، گستره ای از خانه ها به صورت یك محله جدید در كاسه لغزش صفی آباد بوجود آمد كه این امر اقدامی اشتباه است. این اشتباه متأسفانه در روستاهای دیگر هم دیده می شود.
كاشان شهر سیل خیز
زارع، كاشان را یكی از شهرهای سیل خیز كشور توصیف كرد و اظهار داشت: علیرغم آنكه این شهر در منطقه خشك و در حاشیه كویر قرار گرفته است، ولی بارندگی های ناگهانی كه در آن رخ می دهد، باعث سرریز شدن سیلاب های ناگهانی در آن می شود.
وی آبشار "نیاسر" را از دیگر جاذبه های توریستی كاشان و البته از مناطقی دانست كه شهری در دامنه لغزشی بنا شده است و اضافه كرد: بقایای بلوك های سنگی به جا مانده در شهر نیاسر نشان داده است كه در خرداد ماه سال ۱۳۵۸ این منطقه دستخوش زمین لغزش شده است.
زارع، افزود: علاوه بر آن در بازدیدم در اردیبهشت ۹۸ از محدوده شهرستان كاشان، متوجه شدم "كوشك" نیاسر در حالیكه باغ و بنایی زیبا از دید گردشگری می باشد، در معرض خطر زمین لغزش است؛ چون كه در پایه دامنه "كوشك" نیاسر كه معمولاً گردشگران از آن بازدید می كنند، احتمال وقوع زمین لغزش در شرایط كنونی و بخصوص پس از بارندگی های بهار ۹۸ در آن بالاست.
وقوع سیل و كم آبی
وی به وقوع سیل در استان خوزستان اشاره نمود و خاطرنشان كرد: در نیمه اول اردیبهشت و اواسط خرداد ۹۸ بازدیدهایی از سیلاب در استان های لرستان و خوزستان داشتم. استان خوزستان از نظر گستردگی، شاهد مهمترین "سیلاب ناحیه ای" (regional flood) در ایران در بهار ۹۸ بود؛ بگونه ای كه دشت آزادگان، تالاب هورالعظیم و تالاب شادگان (پس از حدود ۱۵ سال خشكسالی) پر آب شدند، ضمن آنكه دشت سیلابی سه رودخانه كرخه، دز و كارون در شمال شهر اهواز به هم پیوستند و یك دشت سیلابی مشترك تشكیل دادند.
سیل لرستان
زارع به آبگرفتگی جاده اهواز به آبادان اشاره نمود و اظهار داشت: در دو سوی این جاده آبگرفتگی بوجود آمد كه دلیل آن باز شدن دریچه سدهای استان در بالادست بخصوص سد دز و كرخه و سدهای كارون (گتوند و كارون ۳ و ۴ و شهید عباسپور) بوده است. علاوه بر آن ۴۰ روستای "سوسنگرد" و "حمیدیه" بخصوص در شرق و شمال سوسنگرد در محاصره سیل قرار گرفتند.
سیل خوزستان - سوسنگرد
استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی افزود: علیرغم آبگرفتگی در این مناطق و تخلیه شدن اغلب روستاهای سوسنگرد به علت سیل، در كمتر از یك ماه و نیم بعد از آن خیلی از مناطق استان خوزستان با كمبود آب مواجهند. تبخیر شدید آب و از دست رفتن آب همچون چالش های كشور در زمینه آب است.
وی به نمونه ای از اقدامات اشتباه در این منطقه اشاره نمود و اضافه كرد: شهر "كوت عبدالله" در اهواز به صورت مركز شهرستان "كارون" ساماندهی شده است. از كنار این شهر یك شاخه از رودخانه "كارون" عبور می كند كه در درهه های اخیر عمدتاً خشك بوده است. در سیلاب های فروردین ۹۸ این مسیل شرقی رود كارون هم پر آب شد و در اثر نفوذ ناپذیر شدن كف این رودخانه (كه بخش های مهمی از آن با بتن ریزی نفوذپذیری در آن به صفر رسیده است)، سیلابی شد و ازاین رو در زمان وقوع سیل، در این مسیل قدیمی طغیان رود كارون باعث آبگرفتگی بخش هایی از كوت عبدالله شد.
توضیح: تصاویر درج شده در این مصاحبه در مطالعات میدانی دكتر زارع تهیه شد و در اختیار خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) قرار گرفته است.
منبع: كاروخدمت
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب